λιθοσφαιρικές πλάκες

Τα τμήματα (έξι μεγάλα και αρκετά μικρότερα) στα οποία είναι χωρισμένη η λιθόσφαιρα (βλ. λ.) της Γης. Οι μεγαλύτερες λ.π. είναι η ευρασιατική, η ειρηνική, η βορειοαμερικανική, η νοτιοαμερικανική, η αφρικανική, η ανταρκτική και η ινδο-αυστραλιανή. Μικρότερο μέγεθος έχουν η Νάζκα, η Κόκος (οι δύο αυτές πλάκες βρίσκονται μεταξύ της νοτιοαμερικανικής και της ειρηνικής), η αραβική και οι πλάκες των Φιλιππίνων και της Καραϊβικής. Οι ονομασίες των λ.π. δεν πρέπει να δημιουργούν σύγχυση σε σχέση με τα γεωγραφικά τους όρια, γιατί δεν αντιστοιχούν με ακρίβεια στις ηπείρους και στους ωκεανούς της Γης. Αποτελούν μία πολύ ευρύτερη ενότητα, καθώς μία λ.π. μπορεί να περιλαμβάνει ένα μικρό ή μεγάλο ηπειρωτικό τμήμα ή μια ολόκληρη ήπειρο και ένα αντίστοιχο τμήμα θαλάσσιας έκτασης. Σύμφωνα με την επικρατούσα σήμερα θεωρία, οι λ.π. έχουν πάχος 70-100 χλμ. και δεν είναι ακίνητες, αλλά ολισθαίνουν πάνω στην ασθενόσφαιρα εξαιτίας θερμικών ρευμάτων μεταφοράς που αναπτύσσονται στο εσωτερικό της. Κατά την κίνησή τους είναι δυνατό: α) να συγκλίνουν, δηλαδή να πλησιάζουν η μία την άλλη· β) να αποκλίνουν, δηλαδή να απομακρύνονται· γ) να κινούνται πλευρικά, δηλαδή παράλληλα. Αν δύο λ.π. συγκλίνουν, η μία από αυτές κάμπτεται και βυθίζεται κάτω από την άλλη, η οποία και εφιππεύει πάνω της. Η πλάκα που βυθίζεται λειώνει όταν φτάσει σε κάποιο βάθος, γεγονός που σημαίνει ότι στην περίπτωση αυτή καταστρέφεται ένα τμήμα της λιθόσφαιρας. Αν δύο λ.π. απομακρύνονται η μία από την άλλη, τότε ανάμεσά τους ανοίγονται βαθιές ρωγμές, μέσα από τις οποίες ανεβαίνει διάπυρο υλικό που στερεοποιείται στον πυθμένα των ωκεανών, δημιουργώντας μεσοωκεάνιες ράχες (υποβρύχιες οροσειρές). Στην περίπτωση αυτή δημιουργείται λιθόσφαιρα. Τέλος, αν δύο λ.π. κινούνται παράλληλα, δημιουργούνται διάφορα φαινόμενα που δεν σχετίζονται με την καταστροφή ή τη δημιουργία λιθόσφαιρας. Από τα παραπάνω γίνεται προφανές ότι η κίνηση των λ.π. και τα φαινόμενα που συνδέονται με αυτήν εκφράζουν την κατανομή της ενέργειας που παράγεται στο εσωτερικό της Γης και εκλύεται στην επιφάνειά της. Είναι επίσης προφανές ότι η ενέργεια που εκλύεται στα όρια των λ.π. εξηγεί τη σχετική γεωλογική σταθερότητα του κέντρου τους, καθώς και τη γεωλογική αστάθεια και τη σεισμικότητα των περιφερειακών τμημάτων τους.